झेंडू फुला विषयी माहिती Marigold Flower Information in Marathi Language: झेंडूची फुले पाकळ्याच्या अनेक थरांनी बनलेली असतात आणि पाकळ्या फुलांच्या मध्यभागी लहान आणि अधिक घनरूप होतात. फुले एकेरी किंवा दुहेरी रंगाची असू शकतात आणि पिवळ्या, केशरी, लाल किंवा पांढऱ्या रंगाची (Color of Marigold Flowers) असू शकतात.
नक्की वाचा – माझे बाबा मराठी निबंध
झेंडू फुला विषयी माहिती Marigold Flower Information in Marathi Language
झेंडू टॅगेट्स (Tagetes) या वंशाचा सदस्य असून एके वार्षिक फुल आहे. टागेटेस वार्षिक किंवा बारमाही, एक सूर्यफुल कुटुंब अ‍ॅस्टेरासी (Asteraceae) मधील मुख्यतः वनौषधी वनस्पती आहेत. लोकप्रिय बागांचे फूल असण्याव्यतिरिक्त, आज झेंडूला युरोपियन युनियनमध्ये खाद्यपदार्थ म्हणून वापरण्यासाठी आज झेंडूला मान्यता देण्यात आली आहे, जे नैसर्गिक खाद्य रंगकर्मी आणि पौष्टिक परिशिष्ट म्हणून काम करतात.
Retirement Wishes In Marathi
टॅगेट्स (Tagetes) हे झेंडू या फुलाचे सायंटिफिक नाव आहे.
झेंडूचा इतिहास (History of Marigolds)
झेंडूची फुले अमेरिकेतील मूळ आहेत. झेंडूचा इतिहास मेक्सिकोमधील अझ्टेकपासून सुरू होतो, जेथे फुलांचा धार्मिक समारंभात आणि हर्बल औषध म्हणून वापर होत असे. स्पॅनिश लोकांनी वनस्पती स्पेनला नेली, जिथे संपूर्ण युरोपमध्ये बियाणे पाठवले जात होते. स्पेनमधील चर्चमध्ये हे फुल लोकप्रिय झाले आणि “मेरीचे सोने” म्हणून ओळखले जाऊ लागले. 1900 च्या शतकाच्या सुरूवातीस, कंपन्यांनी झेंडूच्या रोपावरील संशोधनाला अर्थसहाय्य दिल्यानंतर आणि नवीन लागवडी सादर केल्या नंतर झेंडूची बियाणे दिसू लागली. आज झेंडूचे मोठ्या प्रमाणात सुगंधित किंवा गंध मुक्त, मोठ्या किंवा लहान आणि पिवळ्या, केशरी आणि लाल, तसेच पांढर्‍या रंगात अनेक प्रकार उपलब्ध आहेत.
Marathi Ukhane For Male
झेंडूच्या प्रजाती (Different Species of Marigold)
झेंडूमध्ये (Marigolds) डेझी (daisy) किंवा कार्नेशन (Carnation) सारखी फ्लॉवरहेड (flowerhead) असतात जी एकट्याने किंवा क्लस्टर्समध्ये तयार होतात. झेंडूच्या जवळपास 50 प्रजाती आहेत, परंतु बागेत दिसणारे बहुतेक झेंडू पुढीलपैकी एक असते:
टॅगेट्स एरेक्टा (Tagetes Erecta) आफ्रिकन झेंडू (African Marigold), अमेरिकन झेंडू (American Marigold) किंवा मेक्सिकन झेंडू (Mexican Marigold)
ही प्रजाती सर्वात उंच वाढणारी प्रजाती आहे, ती 1 ते 4 फूट उंचीपर्यंत पोहोचते आणि 1 ते 2 फुट रुंद होतात. ते मूळचे मेक्सिको आणि मध्य अमेरिकेतील आहेत.
टॅगटेस पाटुला (Tagetes Patula), फ्रेंच झेंडू (French Marigold)
फ्रेंच झेंडू एरेक्टापेक्षा अधिक कॉम्पॅक्ट असतात. ते बर्‍याचदा उंच उंच असतात. ही मोहक आणि लक्षवेधी फुले आहेत आणि सामान्यत: 6 इंच ते 2 फूट उंच वाढतात. इतर टॅगटेज प्रजातींपेक्षा पावसाळ्याच्या परिस्थितीसाठी ही प्रजाती अधिक अनुकूल आहेत.
टॅगटेस टेनुइफोलिया (Tagetes tenuifolia), सिगटेट झेंडू (Signet Marigold) किंवा गोल्डन झेंडू (Golden Marigold)
उष्ण, कोरड्या प्रदेशांमध्ये हे सुंदर झेंडू चांगले काम करतात आणि एक आश्चर्यकारक कडा बनवतात. ते क्वचितच फूटापेक्षा जास्त उंचीवर पोहोचतात.
कॅलेंडुला ऑफिसिनलिस (Calendula officinalis) पॉट झेंडू (Pot Marigold )किंवा इंग्रजी झेंडू (English Marigold)
युरोपचा मूळ रहिवासी असलेला हा “झेंडू ‘खरं झेंडू नसून तो एक आकर्षक साथीदार वनस्पती आहे. तिची चमकदार फुलं खाण्यायोग्य आहेत – तिखट, मिरपूड चव असलेले – म्हणूनच अनेक बागांमध्ये हे बर्‍याचदा औषधी वनस्पतीं म्हणून वाढते.
झेंडूचे फायदे व उपयोग (Uses of Marigolds)
झेंडूच्या फुलांचे डोळ्याच्या आरोग्यास होणाऱ्या संभाव्य फायद्यांसाठी, विशेषत: त्यांच्या ल्यूटिन (Lutein) सामग्रीसाठी आणि वय-संबंधित मॅक्युलर डीजेनेरेशन (Macular Degeneration) टाळण्यास मदत करण्याच्या क्षमतेसाठी अभ्यास केला जात आहे. अंड्यातील ल्युटीन सामग्री वाढविण्यासाठी आणि पिवळ्या फळाच्या अंड्यातील पिवळ बलक असलेल्या नैसर्गिकरित्या अंडी तयार करण्याचा मार्ग म्हणून झेंडूची फुले कोंबड्यांना देखील दिली जातात.
एकेकाळी असे मानले जात असे की झेंडूमुळे कीटक दूर होतात. झेंडूचे बर्‍याच वेगवेगळ्या संस्कृतींमध्ये महत्त्वपूर्ण आध्यात्मिक आणि धार्मिक महत्त्व आहे. हिंदु समारंभांमध्ये किंवा देवतांच्या सन्मानार्थ भारतात झेंडूने बनवलेल्या हारांचा वापर केला जातो. पश्चिमी देशांमध्ये झेंडू विधीसाठी आणि औषधी उद्देशाने वापरण्यासाठी संशोधन सुरु आहेत.
झेंडूची लागवड कधी करावी (When to grow Marigold?)
झेंडूची फुले वर्षभर तसेच विशेषतः उन्हाळ्यात उपलब्ध असतात. झेंडूचे दोन लोकप्रिय प्रकार आफ्रिकन म्हणजे टॅगेट्स एरेक्टा (Tagetes Erecta) आणि फ्रेंच म्हणजे टॅगेट्स पेटुला (Tagetes Patula) झेंडू आहेत. हे वार्षिक, मूळ-मेक्सिकन औषधी वनस्पती पहिल्या उन्हाळ्याच्या सुरूवातीस ते पहिल्या कठोर दंव पर्यंत उमलतात, म्हणून चमकदार रंग संपूर्ण वाढत्या हंगामात टिकतात. हलक्या हवामानात जेथे रात्रीचे तापमान वाढलेल्या कालावधीत अतिशीत होण्यापासून कमी होत नाही, तेथे झेंडू वर्षभर उमलतात.
वसंत ऋतुच्या सुरुवातीच्या काळात उंच आफ्रिकन झेंडू (टॅगेट्स एरेक्टा Tagetes Erecta) लावायला पाहिजे. हंगामाच्या सुरुवातीस या उंच वाणांची लागवड केल्यास त्यांना वाढण्यास आणि प्रौढ होण्यास अधिक वेळ मिळेल. फ्रेंच झेंडू (French Marigold) म्हणजे टॅगटेस पाटुला (Tagetes Patula) आणि सिग्नेट झेंडू (Signet Marigold) म्हणजे टॅगटेस टेनुइफोलिया (Tagetes tenuifolia) या प्रजाती वसंत ऋपासून मध्य-उन्हाळ्यापर्यंत कोणत्याही वेळी लागवड करता येतात.
झेंडूचे रोप कोठे रोपले पाहिजे? (Where to plant Marigold flower?)
बहुतेक झेंडू पूर्ण सूर्य असलेल्या क्षेत्रात राहणे पसंत करतात परंतु काहिंना सावलीही चालते. अति उष्णतेच्या वेळी, दुपारची काही सावली फायदेशीर ठरते. आफ्रिकन झेंडू (टॅगेट्स एरेक्टा Tagetes Erecta) जाती जोरदार वारा आणि हानीकारक पावसापासून संरक्षित क्षेत्रात लागवड करावी. झेंडू पूर्ण उन्हात वाढतात आणि बर्‍याचदा उन्हाळ्याचा तीव्र प्रतिकार करतात. आफ्रिकन आणि सिग्नेट झेंडू हा दुष्काळ सहनशील असतो, तर फ्रेंच झेंडू ओल्या स्थितीत अधिक सहनशील असतात.
जर सावलीत आणि थंड, ओलसर भागात लागवड केली असेल तर झेंडू पावडर बुरशी होण्याची शक्यता असते आणि चांगले फुलणार नाहीत.
आवश्यक माती (Soil needed to grow Marigold)
जरी ते बहुतेक कोणत्याही मातीत वाढतात, तरी झेंडू मध्यम प्रमाणात सुपीक, चांगल्या निचरा झालेल्या मातीमध्ये उत्तम प्रकारे करतात.
झेंडू त्यांच्या मातीबद्दल फारसे निवडक नसतात परंतु मध्यम प्रमाणात सुपीक, चांगल्या निचरा झालेल्या मातीमध्ये हे सर्वोत्कृष्ट असेल. जर चिकणमाती मातीमध्ये किंवा चांगल्या निचरा होत नसलेल्या क्षेत्रात लागवड केली असेल तर ते अपेक्षेप्रमाणे कामगिरी करू शकत नाहीत.
आवश्यक पाणी (Water needed to grow Marigold)
वनस्पतीच्या पायथ्याशी झेंडूला पाणी देणे चांगले. दाट दुहेरी फ्लॉवरहेड्स जास्त आर्द्रतेसह सडण्यास प्रवृत्त करतात. उष्णता किंवा कोरड्या हवामानात नियमितपणे पाणी द्या. कुंडीमध्ये वाढणार्‍या झेंडूला दररोज पाणी दिले पाहिजे कारण कुंड्या लवकर कोरडे होतात.
झेंडूला कसे रोपले पाहिजे? (How to grow Marigold)
फ्रेंच झेंडू (French Marigold) सहज बीपासून सुरू करता येतात, तर आफ्रिकन झेंडू (African Marigold) तरुण वनस्पती म्हणून विकत घेतल्या जातात (जेव्हा बियाण्यापासून सुरुवात केली जाते तेव्हा ते फुलायला बराच वेळ घेऊ शकतात).
झेंडू त्वरीत अंकुरतात, सात ते 10 दिवसात बियाणे फुटतात. आणि बीपासून नुकतेच तयार झालेले रोप साधारणपणे 50 दिवसानंतर झेंडू फुलण्यास सुरुवात करतात.ज्यामुळे त्यांना बियाणे वाळविणे सोपे होते. दंव होण्याचा सर्व धोका आला आणि माती गरम होण्यास सुरवात झाली की बिया पेरल्या पाहिजेत. माती ओलावणे, नंतर 1 इंच अंतरावर बियाणे पेरणे आणि 1 इंचापेक्षा जास्त खोल नाही. बियाणे 1 इंच अंतरावर पेरणीनंतर लागवड करावी. बियाणे फुटल्यानंतर, त्यांना खालील मार्गदर्शक तत्त्वांवर लागवड केली पाहिजे:
फ्रेंच किंवा सिग्नेट (Signet Marigold) प्रकार 8 ते 10 इंच अंतरावर आणि आफ्रिकन वाण 10 ते 12 इंच अंतरावर. रोपे बाहेर काढण्यासाठी कात्री किंवा लहान बागांच्या कातर्यांचा वापर करा, कारण त्यांना बाहेर खेचल्याने मागे राहिलेल्या रोपांच्या मुळांना त्रास होऊ शकतो. 2 इंच उंच झाल्यावर रोपांची पुनर्लावणी करता येते.
रोपवाटिकेत खरेदी केलेल्या झेंडूची पुनर्लावणी करताना, थोडी मोठी लांबीची पेरणी करून, सुमारे 6 इंच खाली माती काढा वनस्पतींमध्ये गवताचा 1 ते 2 इंचाचा थर जोडल्यास माती ओलसर राहते.