साहित्य आणि समाज मराठी निबंध Sahitya aani Samaj Essay in Marathi: प्रत्येक युगात आणि प्रत्येक देशात काही लोक विशिष्ट प्रतिभा, बुद्धिमत्ता आणि संवेदनशीलता घेऊन जन्माला येतात. युग, समाज, निसर्ग आणि आजूबाजूच्या प्रवृत्ती जाणून घेण्याची आणि त्यांना समजून घेण्याची त्यांच्यात विशेष शक्ती असते. ते त्यांचे विचार आणि भावना कलात्मक मार्गाने व्यक्त करू शकतात. कवी आणि लेखक याच प्रकारचे लोक असतात. त्यांची अभिव्यक्तीच साहित्याचे रूप धारण करते. अशा प्रकारे साहित्य हे विद्वानांच्या ज्ञानाचे भांडार आहे. साहित्य हे समाजापेक्षा वेगळे पाहिले जाऊ शकत नाही.
साहित्य आणि समाज मराठी निबंध Sahitya aani Samaj Essay in Marathi
साहित्यावर समाजाचा प्रभाव – साहित्याला समाजाचा आरसा असे म्हणतात. साहित्यिक समाजातच राहतात. त्यांचा समाजातील चालीरिती व श्रद्धा यांच्याशी परिचय असतो. त्यांच्या काळाची सामाजिक, सांस्कृतिक आणि राजकीय परिस्थिती त्यांच्यावर खोलवर परिणाम करते. श्रीमंतांचा गर्व आणि गरिबांचे दु:ख त्याच्या अंतःकरणाला स्पर्श करते. त्यांच्या काळातील युद्ध, क्रांती यासारख्या घटना त्यांना हादरवून टाकतात. या सर्व गोष्टींचा प्रभाव त्यांच्या साहित्यातून दिसून येतो. रामायण आणि महाभारतात तत्कालीन आर्यांची संस्कृती आणि सभ्यतेचे दर्शन घडते. कालिदास आणि शेक्सपियरची नाटकं त्यांच्या काळातील समाजाला प्रतिबिंबित करतात.
विकृत साहित्याचा परिणाम – साहित्य हे केवळ समाजाचे प्रतिबिंब नाही ते समाजावर परिणामही करतात. मुघल काळात भारतीय लोक राजकीय अधीनतेमुळे पूर्णपणे निराश झाले. त्यावेळी तुलशीदासांचे ‘रामचरितमानस’, स्वामी रामदासांचे ‘दासाबोध’ इत्यादींनी त्यांना मोठा पाठिंबा दिला. फ्रान्सच्या महान राज्य क्रांतीच्या मागे रुझो, व्होल्टेअर आणि मॉन्टेस्क्यूसारखे क्रांतिकारक लेखक होते.
रशियाच्या सामाजिक बदलांमध्ये गॉर्की, टॉल्स्टॉय आणि कार्ल मार्क्स यांच्या लेखणीच्या सामर्थ्याने बरेच काम केले. हिटलरच्या बारुदी भूमिकेने जर्मन लोकांना भडकवून दुसर्‍या महायुद्धाची भूमिका निर्माण केली होती. आपल्या देशाच्या क्रांतिकारक साहित्याने आपल्या स्वातंत्र्य वीरांना मोठी प्रेरणा दिली. ‘कदम कदम बढाये जा, खुशी के गीत गाए जा’, ‘वंदे मातरम’ या गाण्यांनी भारतीय लोकांमध्ये खळबळ उडवून दिली. बायबल आणि कुराण यांचे सामाजिक परिणाम तर कोणाला माहित नाहीत?
समाजावर साहित्याचा प्रभाव – साहित्यात आश्चर्यकारक शक्ती आहे. चांगले साहित्य समाजावर चांगला प्रभाव पाडते. बेकन सारख्या विचारवंतांचे जीवनरक्षक निबंध समाज सुशोभित करण्याचे सुंदर कार्य करतात. मानवतावादी साहित्य समाजाला फक्त ‘सत्यम शिवम सुंदरम’ चा मार्ग सांगते आणि महात्मा फुले आणि महर्षि कर्वे यांच्यासारख्या व्यक्तींना जन्म देते. याउलट वाईटामुळे समाज भ्रष्ट होतो. दुर्दैवाने, पाश्चात्य सभ्यतेच्या प्रभावामुळे आपल्यामध्ये अश्लीलता लोकप्रिय होत आहे. असे साहित्य केवळ आपल्या पशूवादाला भडकवून समाजाच्या अधोगतीकडे नेतात.
सारांश – काहीही झाले तरी साहित्य आणि समाजात यांचा संबंध आहे. चांगल्या आणि प्रगतीशील समाजाच्या निर्मितीसाठी श्रेष्ठ, सांस्कृतिक आणि प्रगतीशील साहित्याची मोठी गरज आहे.